In zen zeggen we dat meditatie ‘niets doen’ is. André wil dit nog wel eens herhalen bij het begin van een sesshin. Ik weet niet of André dit zo bedoelt, maar in Japan noemen ze dit ‘shikantaza’ oftewel ‘zanmai’, de koning onder de samadhis. Bij de Tibetanen heet het ‘rigpa’ oftewel het herkennen van je oorspronkelijke natuur. Maar dit is wel de meest gerealiseerde vorm van meditatie die ik ken.
Ik heb wel eens een zenmeester horen vertellen dat Japanse monniken, die gemiddeld zo’n 1600 uur per jaar op hun meditatiekussen doorbrengen, er meestal 15 jaar over doen voordat zij de ‘shikantaza’ beheersen. En dan komen ze ook nog met de opmerking dat het echte werk pas daarna plaats vindt. Erg frustrerend om te horen als je moeite hebt om enkele minuten aaneen je te blijven concentreren op je adem.
Daarom kan het handig zijn om toch iets verder te gaan dan de zuivere zen instructie ‘Doe niets!’. Zodra je niets doet doe je dus iets, namelijk niets. En hoe harder je het probeert, hoe verder je af raakt van je doel. Je zelf dwingen tot geen gedachten heeft het tegenovergestelde effect. Maar wat dan?
Als je voor een muur staat zonder poort, wat ga je dan doen? Olivier B. Bommel zegt dan altijd, “Verzin een list jongeheer Poes.” De Boeddha heeft daar allerlei listen voor verzonnen. In de Anapanasati sutta legt hij de vier fundamenten van gewaarzijn (mindfulness) uit.
Ik wil graag met jullie ingaan op die vier fundamenten en onderzoeken hoe zij onze meditatie een eindje verder op weg kan helpen. Dit zowel vanuit een Hinayana als vanuit een Mahayana perspectief.
Het gaat natuurlijk om de ervaring, maar soms kunnen woorden een zetje in de juiste richting geven. Zo lang we er maar niet over gaan filosoferen. Van hart tot hart blijft het motto.